Hegel: Διαλεκτική του Συγκεκριμένου

 

G. HEGEL

1770–1831

 

Από το Αφηρημένο στο Συγκεκριμένο

 

§1. Συμβαίνει στην καθημερινή μας ζωή να γίνεται συχνά λόγος για το Αφηρημένο και το Συγκεκριμένο. Είναι θεμιτός ένας τέτοιος λόγος, γιατί οι έννοιες του Αφηρημένου και του Συγκεκριμένου αποτελούν συστατικά γνωρίσματα του τρόπου, με τον οποίο εκτυλίσσεται ο κόσμος και ολόκληρη η ανθρώπινη ζωή. Αυτός ο τρόπος, ως τρόπος εξέλιξης του συμπαντικού κόσμου και του ανθρώπινου ατόμου, έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, δηλαδή είναι εγγενώς συνυφασμένος με την ως άνω εξέλιξη. Το ζητούμενο, κατ’ αυτό το πνεύμα, είναι πώς το εκάστοτε ενικό άτομο συλλαμβάνει η κατανοεί αυτόν τον τρόπο σκέψης. Ποιος είναι πιο ειδικά αυτός ο αντικειμενικός τρόπος σκέψης, πέραν οποιασδήποτε υποκειμενικής γνώμης; Είναι η μέθοδος, η διαλεκτική μέθοδος που διέπει τα πάντα. Όταν λοιπόν ο Χέγκελ επιχειρεί να συλλάβει τη σχέση Αφηρημένου-Συγκεκριμένου, τη συλλαμβάνει διαλεκτικά.

Fr. Nietzsche: ο Μηδενισμός ως πόλεμος όλων εναντίον όλων

 

                                          Φρίντριχ Νίτσε

1844-1900

 

Νίτσε: πώς νοείται ο μηδενισμός στη ζωή μας;

 

§1 Είναι αλήθεια πως με την έννοια του μηδενισμού έχει συνδεθεί στις εποχές μας κατά πρώτο λόγο το όνομα του Νίτσε. Δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ερμηνευτές που βλέπουν στον λόγο του ακαταμάχητου αυτού φιλοσόφου μια οξύτατη διατύπωση της μηδενιστικής προοπτικής και με μια απερίγραπτη ελαφρότητα του νου τους του αποδίδουν δικές τους παρερμηνείες. Σύμφωνα με αυτούς, ο Νίτσε είναι κήρυκας του ολέθρου, γι’ αυτό και σε όλο του σχεδόν το έργο μιλάει για την έλλειψη νοήματος της ύπαρξης και για την εκ-μηδένιση κάθε αξίας ή νοήματος που προέρχεται από τα διάφορα φιλοσοφικά αλλά και θεολογικά ιδεώδη ή από αντίστοιχες διδασκαλίες. Οι αντιλήψεις του Νίτσε για τον Μηδενισμό είναι εντελώς διαφορετικές. Ποτέ δεν τον συνέδεσε με μια χρονικά περιοδική κατάσταση πραγμάτων, μονοσήμαντα είτε αρνητική είτε θετική, είτε ψευδή είτε αληθινή.  Τον αντιμετώπισε ως ιστορικό φαινόμενο, γιατί ο μηδενισμός εν γένει έχει ιστορία και δεν είναι μια μυθοπλαστική αοριστολογία. Γι’ αυτό και έστρεψε όλο του το φιλοσοφικό Είναι στην υπέρβαση του Μηδενισμού ως ιστορικού φαινομένου.

Ηράκλειτος: Από το Χάος στο Φάος

 

§1. Μόλις κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο με τίτλο: ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ: Από το Χάος στο Φάος. Εκδόσεις Διανόηση, Αθήνα 2025 στη σειρά: Γραμματική των Φιλοσόφων. Σ’ αυτή τη σειρά εκδίδονται αφιερωματικοί τόμοι σε μεγάλους φιλοσόφους. Το ξεκίνημα έγινε με τον Ηράκλειτο. Θα ακολουθήσει ο Αριστοτέλης. Ο αφιερωματικός τόμος για τον Ηράκλειτο αποτελείται από εισαγωγή και δυο μέρη: το πρώτο μέρος περιλαμβάνει άρθρα-μελέτες για την Ηρακλείτεια σκέψη και το δεύτερο κείμενα του Ηράκλειτου, μετάφραση και φιλοσοφική τους ερμηνεία. Επιμέλεια της έκδοσης: Δημήτρης Τζωρτζόπουλος. Τα περιεχόμενα έχουν ως εξής:

Ελληνική Φιλοσοφία: Προσωκρατικοί (1)

 

 

Οι προσωκρατικές απαρχές της Ελληνικής φιλοσοφίας

                                                                   §1

Η διαλεκτική της έννοιας

Η έννοια-όρος «προσωκρατικός» αναφέρεται στην αρχαιότερη φάση της ελληνικής φιλοσοφίας (6ο και 5ο αιώνας π.Χ.) και ταυτόχρονα σε μια πολύ ετερογενή πλειάδα στοχαστών. Περιλαμβάνει, με έναν πολύ πρωτότυπο και θαυμαστό τρόπο, ένα ευρύ φάσμα θεωρήσεων τόσο από εκείνους τους στοχαστές, που προηγήθηκαν του Σωκράτη όσο και από κάποιους συγχρόνους του που δεν περιλαμβάνονται στην κλασική εποχή της ελληνικής φιλοσοφίας· σ’ αυτή δηλαδή που εκπροσωπείται από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Κοινό εξωτερικό στοιχείο όλων αυτών των προσωκρατικών στοχαστών είναι ότι μόνο αποσπάσματα των έργων τους έχουν διασωθεί. Στους Προσωκρατικούς συναντάμε διαφορετικές κατευθύνσεις της σκέψης, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η αναζήτηση μιας καθολικής αρχής του κόσμου και των πραγμάτων, όπως επίσης και ένα είδος διαλεκτικής αντιπαράθεσης αντιθετικών απόψεων, π.χ. Ηράκλειτος και Ελεάτες, ειδικότερα ο Παρμενίδης. Ο πρώτος πρεσβεύει την αείζωη κίνηση του Είναι, το γίγνεσθαι μέσα στο Είναι ενώ ο τελευταίος την αποκλειστική αμεταβλησία του Είναι, την ανυπαρξία γένεσης και φθοράς, πολλότητας, του γίγνεσθαι. Παρομοίως, οι ατομικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος με την αντίστοιχη θεωρία τους επιχειρούν να υπερβούν την αντίθεση ηρακλείτειας και ελεατικής σκέψης. Είναι επομένως φανερό ότι η προσωκρατική σκέψη ανήκει στις πιο πολύπλοκες εκφάνσεις της γενικότερης φιλοσοφικής σκέψης και η κατανόησή της προϋποθέτει συγκεκριμένη εκάστοτε γνώση και ανά-γνωση του κάθε στοχαστή. Για παράδειγμα, η λέξη-έννοια Χάος δεν είναι μονοσήμαντη. Σε κάθε προσωκρατικό στοχαστή ξεχωριστά χρειάζεται να ερμηνεύεται ανάλογα προς τη συνολική του σκέψη, γιατί μπορεί να σημαίνει αταξία, αρρυθμία, κενότητα, κρυπτότητα, σφαιρική περιχαράκωση κ.λπ.

Τι είναι η Ορφική Διδασκαλία;

 

Ορφέας-Ορφισμός

 

Το Χάος και ο Φάνης

 

§1

 Ποιος ήταν ο Ορφέας; Σύμφωνα με το μύθο, ήταν ένας διάσημος τραγουδιστής που τα τραγούδια του μάγευαν ακόμη και δέντρα, βράχους και άγρια ζώα. Θεωρούνταν ο αρχαιότερος ποιητής και τραγουδιστής, ο εφευρέτης της μουσικής και του εξάμετρου. Όταν η νεαρή σύζυγός του Ευρυδίκη πέθανε από δάγκωμα φιδιού, την έφερε πίσω από τον Κάτω Κόσμο με την άδεια του θεού Άδη, τον οποίο ήξερε να συγκινεί με τους θρήνους του· επειδή όμως την αναζήτησε παράνομα, του την πήραν ξανά μακριά. Ο Ορφισμός ήταν μια μυστική διδασκαλία (μυστήρια σε σύστημα από Ορφικούς θεολόγους. Αργότερα αναδιαμορφώθηκε από τους νεότερους, επίσης Θρακικούς, σε λατρεία του Διονύσου· στην πορεία έγινε πολύ πιο  εκστατική, αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτού απέκτησε μεγάλη φήμη.

Αριστοτέλης: Περί του Βίου και του Έργου του (2)

 

ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΗΣ

384–322/21 π.Χ.

Βίος και Έργο

[συνέχεια]

ΤΟ ΕΡΓΟ

 §1. Τα έργα του Αριστοτέλη τα ταξινόμησε και τα εξέδωσε εκ νέου ο Ανδρόνικος ο Ρόδιος, περίπου το 30 π.Χ., στη Ρώμη ή στην Αθήνα. Πρόκειται για ένα μνημειώδες επίτευγμα, με οδηγό το οποίο ακολούθησαν κι όλες οι μεταγενέστερες εκδόσεις του συνολικού έργου του Αριστοτέλη, φιλολογικά άρτια προσεγμένες ως προς τον ακριβέστερο καθορισμό των ορίων της γνησιότητας των κειμένων και των μεταγενέστερων επεμβάσεων. Τα έργα του Αριστοτέλη μπορούν να χωριστούν σε δυο κατηγορίες: εξωτερικά έργα, που προορίζονται για δημοσίευση, και εσωτερικά ή ακροαματικά έργα, που προορίζονται αποκλειστικά για τους σπουδαστές της σχολής. Από τα πρώτα, ελάχιστα σώζονται, μερικοί τίτλοι διαλόγων και μερικά αποσπάσματα ενός προτρεπτικού λόγου για τη φιλοσοφία (Προτρεπτικός) και των διαλόγων Εύδημος ή Περί Ψυχής και Περί Φιλοσοφίας. Στην ουσία αυτά τα γραπτά γενικά ανήκουν σε μια πρώιμη φάση της αριστοτελικής σκέψης, στην περίοδο της παραμονής του στη σχολή του Πλάτωνα ή της πρώτης του διδασκαλίας στην Άσσο και τη Μυτιλήνη. Αντίθετα, το σύνολο των γραπτών του που προοριζόταν για τη σχολή έχει διασωθεί σχεδόν ολόκληρο.

Αριστοτέλης: περί του Βίου και του Έργου του (1)

                                    ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

384–322/21 π.Χ. 

 

ΒΙΟΣ  ΚΑΙ  ΕΡΓΟ

Ι. ΒΙΟΣ

 

§1. Ένα από τα πιο θεμελιώδη έργα του Αριστοτέλη, τα Μετά τα Φυσικά, αρχίζει ως εξής:

 «Πάντες ἄν­θρω­ποι τοῦ εἰ­δέ­ναι ὀ­ρέ­γον­ται φύ­σει. ση­μεῖ­ον δ' ἡ τῶν αἰ­σθή­σε­ων ἀ­γά­πη­σις· καὶ γὰρ χω­ρὶς τῆς χρε­ί­ας ἀ­γα­πῶν­ται δι' αὑ­τάς, καὶ μά­λι­στα τῶν ἄλ­λων ἡ διὰ τῶν ὀμ­μά­των= Όλοι οι άνθρωποι, εκκινώντας από τη φύση της ουσίας τους, επιθυμούν να γνωρίζουν· απόδειξη γι’ αυτό είναι η χαρακτηριστική αγάπη που έχουμε για τις αισθήσεις· για­τί, α­νε­ξάρ­τη­τα α­πό τη χρη­σι­μό­τη­τά τους, μας εί­ναι αγαπητές οι ί­δι­ες οι αι­σθή­σεις, και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­π’ ό­λες η αί­σθη­ση της ό­ρα­σης».